KAMA HUJAPATA BAHATI YA KUISIKIA RIPOTI YA KAMATI YA KUCHUNGUZA MCHANGA WA MADINI NIMEKUWEKEA HAPA ISOME

Endelea kutembelea blog yetu kuwa wa kwanza kuhabarika kwa maoni na ushauri +255 766 086 039 +255 625 715 167 +255 744 063 802 +255 719 980 891 +255 684 219 786

MUHTASARI

TAARIFA YA KAMATI MAALUM ILIYOUNDWA NA RAIS WA

JAMHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA MHE. DKT. JOHN POMBE

MAGUFULI KUCHUNGUZA MCHANGA ULIO KATIKA MAKONTENA

YENYE MCHANGA WA MADINI (MAKINIKIA) YALIYOPO KATIKA

MAENEO MBALIMBALI NCHINI TANZANIA.

Utangulizi

Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, Mhe. Dkt. John Pombe Joseph

Magufuli aliteua Kamati maalum ya wajumbe wanane kuchunguza aina na

viwango vya madini yaliyomo kwenye mchanga wa madini uliomo ndani ya

makontena yaliyozuiliwa na Serikali kusafirishwa nje ya nchi. Uteuzi huo

ulifanyika tarehe 29/03/2017. Wajumbe wa Kamati hiyo wana taaluma katika

fani za jiolojia, kemia, uhandisi kemikali na uhandisi uchenjuaji madini.

Chimbuko la kufanyika kwa uchunguzi huu ni kutokana na ukweli kuwa

viwango vya madini yaliyopo kwenye makinikia havijulikani, na hata mikataba

ya uchenjuaji makinikia haipo wazi. Hali hii inaleta hisia kuwa nchi inaibiwa na

hainufaiki na uchimbaji wa madini.

Katika kutekeleza uchunguzi huu, Kamati iliongozwa na Hadidu za Rejea

zilizoridhiwa na Serikali ambazo ni:

1. Kufanya uchunguzi kwenye Makinikia yaliyopo Bandari ya Dar es

Salaam, Bandari Kavu na migodini kwa kupekua na kubaini vitu

vilivyomo ndani pamoja na kuchukua sampuli za makinikia ili

kuzifanyia uchunguzi wa kimaabara.

2. Kufanya uchunguzi wa kimaabara na kubainisha aina, kiasi na

viwango vya madini yatakayoonekana katika makinikia kisha

kubainisha thamani ya madini hayo.

3. Kutumia mitambo ya scanners iliyopo katika Bandari ya Dar es

Salaam kwa ajili ya kujiridhisha na aina ya shehena zilizomo kwenye

makontena yenye mchanga wa madini; hii ni pamoja na kubainisha

uwezo wa scanners hizo kuona vitu vyenye ukubwa na maumbile

tofauti vilivyomo ndani ya makontena yenye makinikia.

4. Kuchunguza utendaji wa Wakala wa Serikali wa Ukaguzi Madini

(TMAA) wa kuchukua sampuli za makinikia, uchunguzi wa madini

kwenye maabara na utaratibu wa ufungaji wa utepe wa udhibiti (seal)

kwenye makontena kabla ya kusafirishwa nje ya nchi.

5. Kamati pale itakapoona inafaa inaweza kuongeza Hadidu za Rejea

katika kuboresha utekelezaji wa majukumu yake. Aidha, Kamati

itakuwa na mamlaka ya kumwita mtu yeyote kwa lengo la kupata

taarifa.

Utekelezaji wa Majukumu

Ili kutekeleza uchunguzi huu, Kamati ilifanya yafuatayo:

1. Kuandaa mpango kazi.

2. Kukusanya nyaraka na taarifa mbalimbali kuhusiana na makontena

yenye makinikia yaliyozuiliwa na Serikali kusafirishwa nje ya nchi.

3. Kutembelea maeneo yote yenye makontena yenye shehena za makinikia

ili kuyachunguza na kuchukua sampuli zake. Maeneo hayo ni Bandari

Hivyo, thamani ya dhahabu katika makontena 277 yaliyozuiliwa

bandarini ni kati ya TZS bilioni 676 na bilioni 1,147.

Taarifa tulizopata kutoka kwa wazalishaji pamoja na Wakala wa

Serikali wa Ukaguzi Madini (TMAA) zinaonesha kuwa makinikia

yana wastani wa takriban 200 g/t. Kiwango hiki ni sawa na kilo 4 za

dhababu kwenye kila kontena. Hivyo, makontena 277 ya makinikia

yaliyozuiliwa Bandari ya Dar es Salaam na Bandari Kavu yatakuwa na

tani 1.1 za dhahabu. Kiasi hiki cha dhahabu kina thamami ya TZS

bilioni 97.5 (USD 44,320,000). Thamani hii ni ndogo sana

ukilinganisha na thamani halisi iliyopatikana katika uchunguzi huu ya

kati ya TZS bilioni 676 na bilioni 1,147. Kutokana na tofauti hii

kubwa kati ya viwango vya dhahabu vilivyopo kwenye taarifa za

usafirishaji na vile ambavyo Kamati imevibaini, ni dhahiri kuwa Taifa

linaibiwa sana kupitia usafirishaji wa makinikia nje ya nchi.

2. Pamoja na viwango vikubwa vya dhahabu kwenye makinikia, Kamati

ilipima na kupata viwango vikubwa vya madini ya copper (kiwango

cha 15.09% hadi 33.78%, wastani wa 26%), silver (kiwango cha 202.7

g/t hadi 351 g/t, wastani wa 305 g/t), sulfur (kiwango cha 16.7% hadi

50.8%, wastani wa 39.0%) na iron (kiwango cha 13.6% hadi 30.6%,

wastani wa 27%).

Copper

Wastani wa kiwango cha copper kilichopatikana ni tani 5.2 na

kiwango cha juu kilichopimwa ni tani 6.75 kwenye kila kontena lenye

tani 20 za makinikia. Hivyo, kiasi cha wastani wa copper kwenye

makontena 277 ni tani 1,440.4 ambazo thamani yake ni TZS bilioni

17.9 (USD 8,138,260) na kiasi cha juu ni tani 1,871.4 ambazo zina

thamani ya TZS bilioni 23.3 (USD 10,573,478). Hivyo, thamani ya

copper katika makontena 277 yaliyozuiliwa bandarini ni kati ya TZS

bilioni 17.9 na bilioni 23.3.

Nyaraka za usafirishaji ambazo Kamati ilizipata kutoka bandarini

zinaonesha kuwa makinikia yana wastani wa kiwango cha copper cha

20%. Kiwango hiki ni sawa na tani 4 za copper kwenye kila kontena;

hivyo makontena 277 yaliyozuiliwa bandarini yatakuwa na tani 1,108

za copper. Kiasi hiki cha copper kina thamami ya USD 6,204,800

sawa na TZS bilioni 13.6. Kwa takwimu hizi, kwa upande wa copper

nako kuna upotevu mkubwa wa mapato ya taifa ukizingatia kuwa

usafirishaji wa makinikia nje ya nchi umefanyika kwa muda mrefu.

Silver

Wastani wa kiwango cha silver kilichopimwa ni 6.1 kg na kiwango

cha juu ni 7 kg kwa kontena lenye tani 20 za makinikia. Hivyo, kiasi

cha wastani wa silver kwenye makontena 277 ni 1,689 kg (tani 1.7)

ambazo thamani yake ni TZS bilioni 2.1 (USD 937,446); kiasi cha juu

ni 1,939 kg (tani 1.9) ambazo thamani yake ni TZS bilioni 2.4 (USD

1,075,757). Hivyo, thamani ya silver katika makontena 277

yaliyozuiliwa bandarini ni kati ya TZS bilioni 2.1 na bilioni 2.4.

Nyaraka za usafirishaji ambazo Kamati ilizipata kutoka bandarini

zinaonesha kuwa makinikia yana silver kwa wastani wa takriban 150

g/t. Kiwango hiki kinamaanisha kuwa kuna 3 kg za silver kwenye kila

kontena la tani 20 za makinikia. Kwenye makontena 277

yaliyozuiliwa bandarini, kiasi cha silver kilichopo kwenye nyaraka za

usafirishaji ni 831 kg. Kiasi hiki cha silver kina thamami ya USD

461,039 sawa na TZS bilioni 1.0. Kwa takwimu hizi, kwa upande wa

silver nako kuna upotevu mkubwa wa mapato ya taifa.

Sulfur

Wastani wa sulfur uliopimwa ni tani 7.8 wakati kiwango cha juu

kilikuwa tani 10.2, kwa kontena lenye tani 20 za makinikia. Hivyo,

makontena 277 yaliyozuiliwa bandarini, yatakuwa na wastani wa tani

2,161 za sulfur, ambazo thamani yake ni TZS bilioni 1.4 (USD

648,130); na kiasi cha juu ni tani 2,825.4 ambazo zina thamani ya TZS

bilioni 1.9 (USD 844,296). Hivyo, thamani ya sulfur katika makontena

277 yaliyozuiliwa bandarini ni kati ya TZS bilioni 1.4 na bilioni 4.9.

Thamani hii ya sulfur ni kubwa ukizingatia kuwa haijawahi kutumika

kukokotoa mrabaha katika mauzo ya makinikia.

Iron

Wastani wa iron uliopimwa ni tani 5.4 wakati kiwango cha juu

kilikuwa tani 6.1, kwa kontena lenye tani 20 za makinikia. Hivyo,

makontena 277 yaliyozuiliwa bandarini yatakuwa na wastani wa tani

1,496 za iron, ambazo thamani yake ni TZS bilioni 2.3 (USD

1,047,060); na kiasi cha juu ni tani 1,695 ambazo zina thamani ya TZS

bilioni 2.6 (USD 1,186,668). Hivyo, thamani ya iron katika

makontena 277 yaliyozuiliwa bandarini ni kati ya TZS bilioni 2.3 na

bilioni 2.6. Kama ilivyo kwa sulfur, thamani hii ya iron ni kubwa

ukizingatia kuwa haijawahi kutumika kukokotoa mrabaha katika

mauzo ya makinikia. Hali hii inazidi kuonesha jinsi gani nchi yetu

isivyofaidika na uuzwaji wa makinikia nje ya nchi.

3. Uchunguzi pia umeonesha kuwepo kwa madini mkakati (strategic

metals) ambayo kwa sasa hivi yanahitajika sana duniani na yana

thamani kubwa sambamba na thamani ya dhahabu. Madini hayo ni:

iridium, rhodium, ytterbium, beryllium, tantalum na lithium.

Iridium

Wastani wa iridium uliopimwa ni 6.4 kg wakati kiwango cha juu ni

13.75 kg kwa kontena lenye tani 20 za makinikia. Hivyo, makontena

277 yaliyozuiliwa bandarini, yatakuwa na wastani wa 1,773 kg za

iridium, ambazo thamani yake ni TZS bilioni 108 (USD 48,876,096);

wakati kiasi cha juu ni 3,808.8 kg ambazo thamani yake ni TZS

bilioni 231.0 (USD 105,007, 238). Hivyo, thamani ya iridium katika

makontena 277 yaliyozuiliwa bandarini ni kati ya TZS bilioni 108 na

bilioni 231.

Rhodium

Wastani wa rhodium uliopimwa ni 0.034 kg wakati kiwango cha juu

ni 0.078 kg kwa kontena lenye tani 20 za makinikia. Hivyo,

makontena 277 yaliyozuiliwa bandarini yatakuwa na wastani wa 9.4

kg za rhodium, ambazo thamani yake ni TZS bilioni 0.7 (USD

300,731); wakati kiasi cha juu ni 21.6 kg ambazo thamani yake ni

TZS bilioni 1.5 (USD 689,912). Hivyo, thamani ya rhodium katika

makontena 277 yaliyozuiliwa bandarini ni kati ya TZS bilioni 0.7 na

bilioni 1.5.

Ytterbium

Ytterbium ilipatikana kuwa na wastani wa 3.7 kg na kiwango cha juu

kilikuwa 4.9 kg kwa kila kontena lenye tani 20 za makinikia. Hivyo,

makontena 277 yaliyozuiliwa bandarini yatakuwa na wastani wa

1024.9 kg za ytterbium, ambazo thamani yake ni TZS bilioni 12.4

(USD 5,636,950); wakati kiasi cha juu ni 1,357.3 kg ambazo thamani

yake ni TZS bilioni 16.4 (USD 7,465,150). Hivyo, thamani ya

ytterbium katika makontena 277 yaliyozuiliwa bandarini ni kati ya

TZS bilioni 12.4 na bilioni 16.4.

Beryllium

Wastani wa kiasi cha beryllium kilichopimwa ni 19.4 kg na kiasi cha

juu kilikuwa 26.9 kg kwa kila kontena lenye tani 20 za makinikia.

Hivyo, wastani wa beryllium kwenye makontena 277 ni tani 5.4 zenye

thamani ya TZS bilioni 6.0 (USD 2,719,143); na kiwango cha juu

kilichopimwa katika makontena 277 ni tani 7.5 ambazo thamani yake

ni TZS bilioni 8.3 (USD 3,770,358). Hivyo, thamani ya beryllium

katika makontena 277 yaliyozuiliwa bandarini ni kati ya TZS bilioni

6.0 na bilioni 8.3.

Tantalum

Tantalum ilipatikana kuwa na wastani wa 11.7 kg na kiwango cha juu

kilikuwa 17.3 kg kwa kila kontena lenye tani 20 za makinikia. Hivyo,

makontena 277 yaliyozuiliwa bandarini yatakuwa na wastani wa

3240.9 kg za tantalum, ambazo thamani yake ni TZS bilioni 1.9 (USD

855,598); wakati kiasi cha juu ni 4,792 kg ambazo thamani yake ni

TZS bilioni 2.8 (USD 1,265,114). Hivyo, thamani ya tantalum katika

makontena 277 yaliyozuiliwa bandarini ni kati ya TZS bilioni 1.9 na

bilioni 2.8.

Lithium

Wastani wa kiasi cha lithium kilichopimwa ni 21.5 kg na kiasi cha juu

kilikuwa 29.8 kg kwa kila kontena lenye tani 20 za makinikia. Hivyo,

wastani wa lithium kwenye makontena 277 ni 5,955.5 kg zenye

thamani ya TZS bilioni 1.0 (USD 468,698); na kiwango cha juu

kilichopimwa katika makontena 277 ni 8,254.6 kg ambazo thamani

yake ni TZS bilioni 1.4 (USD 649,637). Hivyo, thamani ya lithium

katika makontena 277 yaliyozuiliwa bandarini ni kati ya TZS bilioni

1.0 na bilioni 1.4.

Jumla ya thamani ya aina zote za Metali Mkakati katika makontena 277

yaliyoko bandarini ni kati ya TZS bilioni 129.5 na bilioni 261.5. Pamoja na

kuwa na thamani kubwa, metali hizi hazikuwa zinajulikana kuwemo

kwenye makinikia na hivyo hazijawahi kujumuishwa kwenye kukokotoa

mrabaha na hivyo kuikosesha Serikali mapato makubwa kwa kipindi chote

cha biashara ya makinikia.

4. Kwa ujumla thamani ya metali/madini yote katika makinikia kwenye

makontena 277 yaliyozuiliwa bandarini, ni TZS bilioni 829.4 kwa

kutumia viwango vya wastani na TZS bilioni 1,438.8 kwa kutumia

viwango vya juu. Kwa kuwa viwango hivi vya thamani havitumiki

kukadiria mapato ya Serikali, ni wazi kuwa kuna upotevu mkubwa

sana wa mapato kwa nchi yetu.

5. Thamani zote za madini kwenye makinikia yaliyo ndani ya makontena

zilizoainishwa hapo juu, zimepatikana kwa kutumia uzito wa wastani

wa tani 20 za makinikia kwenye kila kontena. Hata hivyo, katika

kupima uzito wa makinikia ndani ya makontena, kuna makontena

kadhaa yaliyokuwa na uzito zaidi ya tani 20 za makinikia, kwa mfano

makontena yenye namba CAIU 2461301, TCLU 0701267, MRKU

6880530 na MSKU 4280570 yalikuwa na makinikia yenye uzito wa

tani 23.1; 22.9; 22.7 na 22.2, kwa mtiririko huo. Hivyo basi, ongezeko

hili la uzito linaongeza thamani ya makinikia na hivyo kuongeza

upotevu zaidi wa mapato ya Serikali.

6. Pamoja na kuchunguza makinikia, Kamati pia ilichunguza shehena ya

mbale za copper ndani ya makontena matano (5) yaliyozuiliwa

bandarini. Sampuli za mbale hizo zilipatikana kuwa na viwango vya

dhahabu hadi kufikia 38.3 g/t, viwango ambavyo havikuoneshwa

kwenye ripoti ya upimaji wa kimaabara wa TMAA, na hivyo

kutotumika katika kukokotoa malipo ya mrabaha Serikalini.

7. Uchunguzi wa Kamati kuhusu utendaji wa Wakala wa Serikali wa

Ukaguzi Madini (TMAA) umebaini kuwa Wakala haufungi utepe wa

udhibiti mara baada ya kuchukua sampuli kwenye makontena.

Ufungaji wa utepe wa udhibiti hufanyika baada ya siku kadhaa katika

hatua za mwisho za usafirishaji wa makontena. Hali hii inatoa mianya

ya kufanyika udanganyifu wa kiasi, viwango na thamani ya makinikia

baada ya uchukuzi wa sampuli.

8. Kamati pia ilichunguza uwezo wa scanner inayotumika bandarini

kukagua vilivyomo ndani ya makontena. Katika uchunguzi huu,

ilibainika kuwa scanner hiyo haina uwezo wa kuonesha vitu

vilivyomo ndani ya makinikia bali inaonesha umbo tu la shehena ya

makinikia.

Mapendekezo

Kutokana na matokeo ya uchunguzi huu yanayoonesha upotevu mkubwa wa

mapato ya Serikali kupitia usafirishaji wa makinikia nje ya nchi, ni muhimu

Serikali kuchukua hatua zifuatazo haraka iwezekanavyo:

1. Serikali iendelee kusitisha usafirishaji mchanga wa madini “makinikia”

nje ya nchi mpaka pale mrabaha stahiki utakapolipwa Serikalini kwa

kuzingatia thamani halisi ya makinikia kama ilivyoainishwa kwenye

uchunguzi huu.

2. Serikali ihakikishe kuwa ujenzi wa smelters nchini unafanyika haraka ili

makinikia yote yachenjuliwe nchini. Hii itawezesha madini yote

yaliyomo kwenye makinikia kufahamika na kutozwa mrabaha halisi.

3. TMAA inatakiwa kufunga tepe za udhibiti kwenye makontena mara tu

baada ya kuchukua sampuli ili kudhibiti udanganyifu unaoweza kutokea

baada ya uchukuzi wa sampuli.

4. TMAA ipime metali zote ambazo zipo kwenye makinikia na kutumia

metali zenye thamani katika kukokotoa kiwango halisi cha mrabaha.

5. Kutokana na uwepo wa madini mbalimbali yenye viwango tofauti

kwenye mbale, TMAA ipime viwango vya dhahabu na metali nyingine

muhimu katika mbale zote zinazosafirishwa nje ya nchi, bila kujali

kilichooneshwa kwenye andiko la msafirishaji wa mbale husika. Aidha,

Wizara ya Nishati na Madini ibainishe tabia za mbale (aina za madini na

viwango vyake) zilizomo kwenye vyanzo mbalimbali nchini.

6. Serikali ijumuishe metali zote zenye thamani katika kukokotoa mrabaha

wa makinikia na mbale za madini mbalimbali.

7. Serikali iwachukulie hatua watendaji wa TMAA na Wizara Mama

kutokana na kutosimamia vyema tathmini ya viwango halisi vya

madini/metali mbalimbali vilivyopo katika makinikia na mbale za madini

mengine; viwango ambavyo hutumika katika kukokotoa mrabaha.

8. Serikali ifanye uchunguzi wa kushtukiza kwa kadri itakavyowezekana

katika udhibiti wa uzalishaji na usafirishaji wa madini nje ya nchi ili

kujiridhisha kuwa taratibu zilizowekwa kisheria zinatumika ipasavyo.

9. Uchunguzi zaidi ufanywe na wataalam wa mionzi kwenye scanner

zinazotumika bandarini ili kubaini aina au mfumo sahihi wa scanner

unaofaa katika kuchunguza mizigo yenye tabia (properties) kama za

makinikia na mbale za madini mbalimbali.

SHUKRANI

Kwanza kabisa, Kamati kwa heshma kubwa inapenda kutoa shukrani kwako

wewe Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania Mhe. Dkt. John Pombe

Joseph Magufuli, kwa kuwa na imani nasi na kututeua kutekeleza jukumu hili

muhimu la kuchunguza aina na viwango mbalimbali vya madini katika

makinikia ili kuweza kuondokana na upotevu mkubwa wa pato la taifa kupitia

biashara ya makinikia yanayosafirishwa nje ya nchi. Ni matumaini yetu kuwa

matokeo ya uchunguzi huu yatasaidia Serikali kupitia sekta ya madini katika

kuchangia pato la taifa na kukuza uchumi wa nchi yetu.

Kamati pia inatoa shukrani za dhati kwa Katibu Mkuu Kiongozi na wasaidizi

wake wote kwa misaada na ushirikiano wao uliowezesha Kamati kutekeleza

majukumu yake vizuri.

Aidha, Kamati inatambua na kuthamini michango iliyotolewa na taasisi

mbalimbali zikiwemo Vyombo vya Ulinzi na Usalama nchini, Wakala wa

Jiolojia Tanzania, Maabara ya Mkemia Mkuu wa Serikali, Mamlaka ya Bandari

Tanzania, Mamlaka ya Mapato Tanzania, Wakala wa Ukaguzi wa Madini

Tanzania, Chuo Kikuu cha Dar es Salaam na Chuo Kikuu cha Kiislam

Morogoro.

Mheshimiwa Rais, kwa heshma kubwa sasa nachukua fursa hii kwa niaba ya

Kamati, kukukabidhi nakala sita za Ripoti kamili ya uchunguzi huu.

Ninakuomba uzipokee.

Pia ninaomba nikukabidhi kifurushi chenye nyaraka zote ambazo Kamati

ilizikusanya kutoka kwenye taasisi za Serikali zinazohusika katika kusimamia

na kudhibiti usafirishaji wa makinika nje ya nchi, pamoja na nyaraka kutoka

kwa wadau mbalimbali wanaohusika katika biashara ya makinikia.

Aidha, nichukue fursa hii kukufahamisha kwamba sampuli zote za makinikia na

mbale za copper zilizochukuliwa na Kamati na kufanyiwa uchunguzi wa

kimaabara, zimehifadhiwa ndani ya kontena moja ambalo liko mahali salama

chini ya uangalizi wa vyombo vya Ulinzi na Usalama vya Serikali. Kwa heshma

kubwa ninaomba nikukabidhi funguo za kontena lililohifadhi sampuli hizo.

Ninaomba kuwasilisha.